คำปราศรัยนายกสมาคมจิตแพทย์แห่งประเทศไทย

นายแพทย์ยงยุทธ  วงศ์ภิรมย์ศานติ์

เนื่องในโอกาสการสัมมนาวันป้องกันการฆ่าตัวตาย  วันที่ 9 ก.ย 2556 ณ.โรงพยาบาลราชวิถี

   สวัสดีครับท่านผู้เข้าร่วมสัมมนาทุกท่าน  เป็นเวลา 7 ปีต่อเนื่องกันมาที่ชมรมป้องกันการฆ่าตัวตายร่วมกับสมาคมสุขภาพจิตแห่งประเทศไทยและกรมสุขภาพจิตจัดการสัมมนาขึ้นมา เพื่อที่จะให้เกิดความตระหนักในวันป้องกันการฆ่าตัวตาย  โดยที่ได้รับการสนับสนุนเป็นอย่างดีจากโรงพยาบาลราชวิถี

    ปัญหาการฆ่าตัวตาย แม้ว่าจะมีสาเหตุที่หลากหลาย  แต่ถ้าเรานับกันง่าย ๆ ก็คือ ส่วนหนึ่งเป็นปัญหาการเจ็บป่วยทั้งด้านกายและจิต อีกส่วนหนึ่งก็เป็นปัญหาทางด้านสังคมจิตใจ  ปัญหาทางจิตเวชเรารู้ดีว่ากลุ่มใหญ่สุดก็คือ โรคซึมเศร้า  แต่สิ่งหนึ่งที่บุคลากรทางด้านสาธารณสุขมักจะมองข้ามไปก็คือว่า  โรคทางจิตเวชจำนวนมากจะมีโรคร่วมคือภาวะซึมเศร้า  อย่างเช่นเราพบว่าผู้ป่วยจิตเภท  ผู้ป่วยที่เป็นโรคพิษสุราเรื้อรัง  ผู้ป่วยยาเสพติด  อัตราการฆ่าตัวตายสูงมาก  เพราะฉะนั้นถ้าเราสามารถดูแลรักษาคนไข้เหล่านี้ได้ดีขึ้น ก็จะเป็นการช่วยลดปัญหา และต้อง   คัดกรองอยู่เสมอว่าภาวะซึมเศร้าอาจจะเป็นโรคร่วมของภาวะความเจ็บป่วยทางจิตเวชอื่น ๆ   ยังมีโรคเรื้อรังทางฝ่ายกายทั้งหลาย  ไม่ว่าจะเป็นโรคหลอดเลือดหัวใจ โรคอัมพาต อัมพฤกษ์  จากหลอดเลือดสมอง  โรคมะเร็ง โรคเรื้อรังอื่น ๆ เช่น เบาหวาน เป็นต้น  ภาวะเหล่านี้ก็เป็นภาวะเรื้อรัง ซึ่งทำให้เกิดสภาวะสิ้นหวัง  และนำไปสู่สภาวะของการฆ่าตัวตายได้  เพราะฉะนั้นการป้องกันและการดูแลคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยฝ่ายกาย  ก็เป็นส่วนสำคัญมากในการป้องกันการฆ่าตัวตาย 

ด้านของสังคมจิตใจ ซึ่งเป็นเหตุการณ์ฆ่าตัวตายอย่างมากในกลุ่มคนหนุ่มสาว เช่น       การฆ่าตัวตาย เนื่องจากการตัดสินใจอย่างกะทันหันภายหลังจากความผิดหวัง  สิ่งเหล่านี้แม้จะป้องกันได้ยากกว่า  แต่ก็สามารถป้องกันได้ ถ้าเราเข้าใจว่าสิ่งเหล่านี้มีระบบที่จะดูแล  ทั้งระบบบริการ เช่น  บริการให้คำปรึกษาทางโทรศัพท์และระบบทางสังคม เช่น เรามีอาสาสมัคร  หรือกลุ่มญาติของผู้ที่เคยได้รับผลกระทบทำหน้าที่เหล่านี้อยู่ ถ้าคนที่ตัดสินใจทำลายชีวิตได้ มีโอกาสคุยกับใครสักคนที่จะบอกถึงความรู้สึกของเรา  แล้วคนที่เราคุยด้วย ช่วยให้เห็นว่าถ้าหากทำลายชีวิตไป  จะมีใครบ้างที่รักเรา คนเหล่านั้นจะเป็นอย่างไร  แล้วคนที่เราห่วงใย เขาจะเป็นอย่างไรหากไม่มีเรา ก็ปรากฏว่าส่วนใหญ่ก็สามารถจะหยุดยั้งการฆ่าตัวตายได้ 

พลังทางสังคมของกลุ่มช่วยเหลือกันเองและ กลุ่มญาติผู้ป่วย บ้านเราก็ได้พัฒนามาถึงขั้นที่มีอยู่ทั่วประเทศ  เป็นความสำเร็จอย่างหนึ่งของประเทศไทย  ซึ่งเป็นมาตรวัดอย่างหนึ่งว่าประเทศนั้นมีสภาวะของงานสุขภาพจิตที่ดีหรือเปล่า  ซึ่งประเทศไทยเราในกลุ่มเอเชียอาคเนย์ก็จะมีกลุ่มเครือข่ายทางสังคมเทียบเคียงกับในสี่ประเทศหลักที่ถือว่ามีพลังฟากประชาชนที่ดี  คือสิงคโปร์ มาเลเซีย ไทย และฟิลิปปินส์ 

      ในลำดับสุดท้ายผมก็จะขอย้ำอีกครั้งหนึ่งในฐานะของนายกสมาคมจิตแพทย์  เรามีวิชาชีพจิตแพทย์ที่ปฏิบัติหน้าที่ประจำวันทุกวันหกร้อยกว่าชีวิต  คนเหล่านี้เขาก็มีเครื่องมือในการที่จะช่วยในการแก้ปัญหาการฆ่าตัวตายอย่างมีประสิทธิภาพ เราทราบดีว่าการรักษาด้วยยาต้านเศร้าประสบความสำเร็จอย่างมาก  ยารักษาต้านเศร้าในปัจจุบันเป็นยาที่มีราคาที่ไม่แพง  ประชาชนสามารถเข้าถึงได้ง่าย  มีฤทธิ์ข้างเคียงต่ำ  และอยู่ในระบบการให้บริการพื้นฐานตั้งแต่บัตรทองขึ้นไปเลย  เพราะฉะนั้นก็อยู่ในวิสัยที่จะสามารถเข้าไปจัดการกับปัญหาได้อย่างมีประสิทธิภาพ 

      หลายคนก็คงจะสงสัยว่าทำไมภาวะซึมเศร้า  จะต้องรักษาด้วยยา  ที่จริงจุดยืนของจิตแพทย์ทั่วโลกก็จะคล้ายกันว่า  ปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับภาวะซึมเศร้าเป็นปัจจัยที่สลับซับซ้อน      เรามีงานวิจัยต่าง ๆ ที่ยืนยันมากมายว่า สิ่งเหล่านี้ไม่ได้เกิดจากสาเหตุใดสาเหตุเดียว เขาอาจจะมีประวัติทางพันธุกรรม  และชีวิตในวัยเด็กที่ไปเกี่ยวข้องกับความสามารถของสมองที่จะทำให้อารมณ์มีความสมดุลโดยอาศัย Neurotransmitter เช่น Serotonin  Norepinephrine เป็นต้น  อาจจะมีความสามารถในการเผชิญปัญหา ซึ่งมาจากวัย รวมทั้งประสบการณ์ในชีวิต  โดยเฉพาะการมีความเครียดเรื้อรัง  ทำให้เกิดภาวะที่รู้สึกว่าไม่มีใครช่วยเหลือ  ปราศจากความหวัง ก็นำไปสู่การฆ่าตัวตายได้ 

     การรักษาก็เป็นเรื่องสลับซับซ้อนเช่นกัน ยกตัวอย่างง่าย ๆ ก็คือว่า  แม้ผู้ป่วยจำนวนมากที่ได้รับผลดีจากยาต้านเศร้าในการรักษาภาวะซึมเศร้าเป็นครั้งแรก  แต่ว่าคนไข้ 70-80% มีแนวโน้มที่จะกลับมาเป็นซ้ำ  แล้วสิ่งที่เราพบก็คือ  การได้ผลด้วยยาจะน้อยลงไปเรื่อย ๆ   ทุกวันนี้ถึงได้มีความพยายามที่จะหารูปแบบของการป้องกันการฆ่าตัวตายในรูปแบบต่าง ๆ   อย่างเช่นมีรายงานของประสิทธิผลของโครงการอย่างง่าย ๆ ด้วยการออกกำลังกายสม่ำเสมอ  รวมทั้งไปถึงการมีวิธีการทางวิชาชีพที่ช่วยเปลี่ยนแปลงความคิดในทางลบของผู้ที่มีภาวะซึมเศร้า  คนที่มีภาวะซึมเศร้า จะมีความอ่อนไหวง่ายในการที่จะกลับมาเป็นโรคซึมเศร้าซ้ำเมื่อเผชิญความเครียด  มันเหมือนกับสมองได้ถูกโปรแกรมไว้ว่าเมื่อเผชิญความเครียดจะมีความคิดลบ และนำไปสู่ภาวะซึมเศร้าได้ง่าย  เพราะฉะนั้นผู้ป่วยจำนวนมากจึงได้ผลดีในการเปลี่ยนแปลงความคิด 

     ที่น่าสนใจมากสำหรับเราที่เป็นเมืองที่มีคนส่วนใหญ่นับถือพุทธศาสนา  ได้มีการนำเอาเรื่องของสติมาใช้ในการป้องกันการกลับมาเป็นซ้ำของโรคซึมเศร้าอย่างได้ผล  วิธีการก็คือว่า     เขาพบว่าคนที่เคยมีภาวะซึมเศร้า เมื่อคิดลบก็จะรู้สึกว่าตนเป็นทุกข์  และนำไปสู่ภาวะซึมเศร้าใหม่  สิ่งที่สติบำบัดใช้ ในกรณีเช่นนี้คือ  ให้มองความทุกข์ว่าเป็นเพียงความคิดและความรู้สึกที่เกิดขึ้น แล้วมันก็เปลี่ยนแปลงไป  แทนที่จะเห็นว่าตัวเองเศร้า  แล้วนำไปสู่ภาวะที่รุนแรงมากขึ้นเรื่อย ๆ     ก็กลายเป็นฉันเห็นความเศร้า  ความเศร้าก็เกิดขึ้นและเปลี่ยนแปลงไปได้ โดยไม่ต้องไปเกาะเกี่ยวอารมณ์นั้น โปรแกรมที่สร้างความสามารถในการที่จะดูการเกิดขึ้นและเปลี่ยนแปลงไปของความเศร้าได้ โดยไม่ต้องเป็นทุกข์กับมันด้วย  ก็ได้รับผลเป็นอย่างดี  แล้วก็ขณะนี้ก็เป็นที่น่ายินดีที่ได้มีการพัฒนาขึ้นมาทำในประเทศไทย

     โดยสรุปก็คือ  ผมคิดว่าเราต้องอาศัยทุกฝ่ายช่วยกัน  ไม่ว่ากลุ่มภาคประชาชน  หรือว่ากลุ่มวิชาชีพก็ตาม  เพื่อที่จะจัดการกับปัญหาภาวะซึมเศร้าอันเป็นปัญหาจิตเวชที่มีความชุกสูงสุด  สมัยก่อนเรามักจะคิดว่า โรควิตกกังวลเป็นโรคที่เกิดขึ้นบ่อยสุด แต่ว่าการเปลี่ยนแปลงของสังคม  การเข้าถึงการบริการมากขึ้น  ทำให้เราได้พบว่า  จริง ๆ แล้วในทางจิตเวช โรคซึมเศร้าเป็นโรคที่มีมีโอกาสเกิดขึ้นสูงสุด  ก่อให้เกิดความสูญเสียอย่างมาก ทั้งผู้ที่เสียชีวิต  และผู้ใกล้ชิดที่ยังมีชีวิตอยู่  ดังนั้น เราจะต้องช่วยกันในการที่จะทำให้ปัจจัยและกลุ่มต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับภาวะซึมเศร้าและการฆ่าตัวตายได้รับการดูแลป้องกัน   ผมหวังว่าการสัมมนาในวันนี้ เป็นส่วนหนึ่งของความร่วมมือจากทุกฝ่ายที่จะช่วยกันลดการสูญเสียจากการฆ่าตัวตาย  และขอให้ทุกท่านเป็นพลังแห่งความหวังในการลดความสูญเสียนี้